کرم معمولي روده انسان و خوک يا آسکاريس لومبريکوئيدس يکي از نمونه بارز رده لوله سانان يا کرمهاي لوله‌اي است. لوله سانان در ميان جانواران پر ياخته از حيث تعداد ، بعد از حشرات شايد مقام دوم را داشته باشند. بسياري از آنها در آب يا خاک بطور آزاد زندگي مي‌کنند و بسياري ديگر نيز در بافتها يا مايعات جانوران و گياهان به حالت انگل به سر مي‌برند.

ساختمان کرم روده

طول کرم ماده 20 تا 40 سانتيمتر است و حداکثر قطر آن در حدود 6.5 ميليمتر است. اندازه نر کوچکتر و طول آن از 15 تا 5 سانتيمتر است. نمونه‌هاي تازه به رنگ زرد تا ميخکي است. بدن حيوان لوله‌اي و باريک است و در هر دو انتها نازک مي‌شود. پوشش بدن از کوتيکول صاف است که داراي خطوط کوچک مي‌باشد. چهار خط طولي سفيد رنگ در طول بدن امتداد مي‌يابد. دهان در انتهاي قدامي ميان سه لب مدور باز مي‌شود.

مخرج عبارت از يک شکاف عرضي است که نزديک انتهاي خلفي در سطح شکمي قرار دارد. انتهاي خلفي کرم نر کاملا خميده بوده و داراي دو سيخک تناسلي مي‌باشد که از سوراخ تناسلي نر واقع در داخل مخرج بيرون مي‌آيد. کرم ماده راست تر بوده و منفذ تناسلي آن در وسط سطح شکمي و در فاصله 1.3 از انتهاي قدامي بدنش واقع است.

لوله گوارش

لوله گوارش جانور راست بوده و در طول بدن کشيده مي‌شود. اين لوله داراي قسمتهاي زير است.

دهان

يک حفره دهاني

حلق عضلاني يا مري به درازاي تقريبا 13 ميليمتر که عمل آن مکيدن و کشيدن غذا است.

يک روده باريک و دراز که غير عضلاني است و از لايه‌اي مرکب از سلولهاي آندودرمي بلند که غذاي گوارش يافته را جذب مي‌کند، تشکيل و از خارج بوسيله کوتيکولي پوشيده شده است.

يک روده راست کوتاه که مواد زايد را از مخرج تخليه مي‌کند.

ساير دستگاهها

اندامهاي گردش خون و دم‌زدن در حيوان وجود ندارد. قسمت داخلي هر خط جانبي داراي يک مجراي وازنشي (دفعي) است. هر دو مجراي وازنشي از سوراخ کوچکي واقع در پشت دهان و در وسط سطح شکمي به خارج تخليه مي‌شود. يک حلقه عصبي اطراف مري را احاطه مي‌کند. اين حلقه عصبي به 6 عصب قدامي کوتاه و 6 طناب عصبي خافي متصل مي‌گردد. يک طناب عصبي بزرگتر پشتي و يکي هم شکمي در امتداد خط طولي بدن قرار دارد. برآمدگيهاي مختلف که در سطح بدن وجود دارد، احتمالا عمل حسي را انجام مي‌دهد.

دستگاه توليد مثل

هر اندام توليد مثل عبارت از لوله باريکي است که انتهاي داخلي آن مسدود بوده و قطر آن تدريجا زياد مي‌شود. غدد تناسلي و مجراي توليد مثل به هم متصل و ممتد مي‌باشد. دستگاه توليد مثل نر شامل بيضه ، مجراي ناقل اسپرمي ، کيسه اسپرمي ، مجراي انزالي و کيسه محتوي دو سيخک تناسلي است. دستگاه توليد مثل ماده شامل 2 تخمدان ، يک اويدکت يا لوله تخمي و يک رحم است.

دو شاخه رحم هم در يک مهبل کوتاه به هم متصل مي‌شود. مهبل به منفذ تناسلي ماده باز مي‌گردد. کرمهاي نر و ماده در داخل روده ميزبان جفت گيري مي‌کنند. يک ماده بزرگ مي‌تواند يکباره حاوي 27000000 (بيست و هفت ميليون) تخم باشد و روزانه دويست هزار يا بيشتر تخم بگذارد. تخمها از حيوان ماده خارج شده و به داخل روده ميزبان مي‌ريزد و همراه با مدفوع بيرون مي‌ريزد.

وضع طبيعي

کرم روده يا آسکاريس انگلي است که در روده ميزبانش زندگي مي‌کند و به همين جهت تعيين اعمال مختلف زيستي يک انگل داخلي هنگامي که در مسکن طبيعي خود به سر مي‌برد، کار مشکلي است. لذا احتمال دارد که استنباطات زير درست باشد.

کوتيکول کرم زنده را در برابر شيره‌هاي گوارشي ميزبان حفظ مي‌کند.

غذا از مواد نيمه مايع روده ميزبان بدست مي‌آيد و بوسيله مري عضلاني کرم به داخل کشيده مي‌شود. پس از گوارش از ديواره روده عبور کرده به توسط مايع موجود در فضاي بدني در بافتهاي ديگر توزيع و تقسيم مي‌گردد.

تنفس به شکستن يا تجزيه شدن گليکوژن در داخل بدن کرم بستگي دارد. زيرا اکسيژن آزاد محتويات روده ميزبان بسيار کم است.

سير تکاملي

قبل از آن که تخمها بتوانند ميزبان ديگري را آلوده کنند، لازم است از نظر سير تکاملي مرحله‌اي را بگذراند. همچنين تخمهاي مزبور در شرايط نامساعد مثلا سرما مي‌توانند ماههاي بسياري در حال بي حرکتي و خواب باقي ماند. سير تکاملي در جاي گرم ، مرطوب و سايه دار به 2 يا 3 هفته وقت احتياج دارد. اگر اين تخمهاي جنين دار (حاوي کرمهاي جنيني) بوسيله ميزبان مناسبي ، ضمن غذا يا آب خورده شود، به طرف معده حرکت مي‌کند و در آنجا لاروها از تخم بيرون مي‌آيند و به داخل سياهرگها يا عروق لنفي ديواره روده نفوذ مي‌نمايند.

سپس به طرف کبد و قلب و مويرگهاي ريوي به گردش در مي‌آيند و ضمنا از لحاظ اندازه نيز بزرگ مي‌شوند. ظرف چند روز لاروها به داخل راهها يا گذرگاههاي هوايي آمده از ناي ، مري و معده مجددا به طرف روده حرکت مي‌کنند. در روده به صورت کرم رسيده و بالغ در مي‌آيند. براي تکميل و اتمام دوره زندگي کرم روده ميزبان واسطه لازم نيست.

ميزبان کرم آسکاريس

ميزبان اين کرم انسان و خوک مي‌باشد. کرمهايي که در انسان و خوک وجود دارند، از نظر ساختماني به هم شبيه‌اند، ولي از نظر فيزيولوژيکي اختلاف دارند. بدين ترتيب که تخمهاي آلوده کننده کرم روده انساني (کرم روده اطفال) معمولا در خوکها توليد کرم نمي‌کنند و بر عکس خوکهاي جوان (بچه خوک ) معمولا لاروها را از خاکهاي آلوده در طويله يا از پستان کثيف ماده خوک در موقع شير خوردن مي‌گيرند. خوکهاي بالغ در برابر آلودگي نسبتا مصون هستند.

آلودگي انسان به کرم روده امر شايع و رايج است و اکثر مردم نواحي روستايي مبتلا هستند. کرمها ممکن است ترشحات سمي در روده توليد کنند يا به علت کثرت تعداد کرمها در روده ، مانع و انسداد بوجود آيد. گاهي اوقات کرمها به طرف دهان يا بيني مهاجرت مي‌کنند و حتي ديواره روده را به منظور رسيدن به ساير اندامها سوراخ مي‌کنند. از اين رو کسالت وخيم و يا مرگ را براي ميزبان به بار مي‌آورند.

عوارض آسکاريدوز

وجود تعداد زياد کرم آسکاريس ،‌ مهاجرت و يا تجمع آنها در روده‌ها گاهي سبب ايجاد عوارض شديد مي‌شود. اين عوارض عبارتند از انسداد روده‌ها ، ابتلاي کيسه صفرا ، پانکراتيت و آپانديست حاد و سوراخ شدن روده‌ها. علايم انسداد روده ها شامل درد ناگهاني و پيچش شکم همراه با استفراغ ، اتساع شکم و مشاهده انسداد در عکس‌برداري با اشعه ايکس است.

تشخيص

تشخيص آلودگي به کرم بالغ با آزمايش مدفوع و مشاهده تخم به آساني صورت مي‌گيرد . در اين مرحله تشخيص انسداد روده به علت آسکاريس با لمس شکم و توده‌هاي نرم و متحرک در زير انگشتان ممکن است. تشخيص استقرار کرم آسکاريس در محلهاي ديگر بدن فقط در هنگام عمل جراحي امکان دارد. بهترين روش آزمايش مدفوع براي تشخيص آسکاريس استفاده از روش کاتوکاتز است.

درمان

چند داروي موثر بر آسکاريس عبارتند از: ترکيب مبندازول ، ترکيب لواميزول و ترکيبات پيرانتل پاموت.

daneshnameh.roshd.ir